Het recht van de snelste

Uitgelezen boek. Thalia Verkade, journalist bij ‘de Correspondent’, neemt je mee in haar vragen, gedachten en twijfels betreffende het verkeer, de (on)veiligheid, de inrichting van de publieke ruimte en de toekomst van mobiliteit. Een proces van 3 jaar. Ze wordt bijgestaan door Marco te Brömmelstroet a.k.a. de fietsprofessor.

Niet de mens, maar de technische modellen, rekenregels en richtlijnen staan centraal: het verkeersnetwerk wordt versimpeld tot pijpleidingensysteem.

Thalia beschrijft haar gevoel naar aanleiding van de eerste dode bij een aanrijding met een zelfrijdende auto: “dat straten worden overgenomen door machines, en mensen hun vrijheid, invloed en daarmee hun menselijkheid verliezen, totdat er enkel nog slaafse consumenten van snelheid van ze over zijn.” Is dit al niet het geval vanaf de eerste auto?

De verantwoordelijkheid voor de veiligheid is verschoven naar de kwetsbare partij. Dat proces is al 100 jaar gaande, getuige deze brief van de ANWB uit 1924. Aan de hand van schoolplaten moest het onderwijs de kinderen onderrichten in hoe je je dient te gedragen in het verkeer. Eén van de schoolplaten toont een voorbeeld van het in het boek aangestipte begrip ‘jaywalking’:
Het boek beschrijft de (re)constructie van de betekeniswolk bij Thalia betreffende verkeer. Een samenvatting geven is daarom voor mij niet mogelijk. Hoofdstuk 3 ‘het verhaal dat niet wordt verteld’ grijpt je naar de strot. Hoofdstuk 5 ‘verkering’ is een soort taalspel met termen als voorruitperspectief en treinfietser (ben ik – zonder dit te weten – meer dan 10 jaren geweest). De taal vormt onze betekenisgeving (volgens de auto-maat). Voortbordurend op de gedachte van verkering: de fiets is mijn veloofde (geen typefout).
Kortom: kopen en lezen!

In de terminologie van Thijs Homan: dit boek morrelt aan je betekeniswolk. Verkeer is als zoiets als het poly basketbal van Homan: meerdere teams, meerdere ballen, spelers buiten het veld terwijl de scheidsrechter (lees: instituten als CROW en ANWB) trachten het speelveld en de spelregels vast te stellen. De werkelijkheid is (of zou moeten zijn) dat de spelers het spel bepalen! Meer ‘play’; minder ‘game’.

Dit boek past in mijn betekeniswereld. Deze is hierdoor alleen maar versterkt. De vraag die bij mij naar boven komt, is of – en zo ja hoe – de beleidsmakers dit boek lezen.

In Control

De titel van deze blog zegt niets over mijn huidige status. Integendeel zou ik haast zeggen. Het is de titel van het laatste boek van Thijs Homan, hoogleraar Implementation and Change Management bij de Open Universiteit Nederland. Naar mijn mening opnieuw een meesterwerk! Klik hier voor zijn introductie.
Hij wenst de lezer veel verwarring toe. Welnu: dat is hem gelukt.

‘In Control’ gaat primair over de vraag hoe het toch kan dat de bureaucratie (afvinklijstjes, formulieren, protocollen, procedures, POP, school-, team-, jaar- en vakwerkplan, lerarenregister, audits) eerder toe dan af (b)lijkt te nemen. Dit weekend werd bekend dat een zorgprofessional 40% van zijn/haar werktijd besteedt aan administratie. Vergelijkbare signalen komen uit het (met name basis) onderwijs. Zijn we slachtoffer van de bureaucratie? Of zijn we er misschien aan verslaafd?

Diverse schrijvers geven aan dat de bureaucratie (‘old way’) haar langste tijd heeft gehad en komen met hun oplossing (‘new way’). Ik heb met genoegen ‘Verdraaide Organisaties’ van Wouter Hart en ‘Verandering van tijdperk’ van Jan Rotmans gelezen. Beide boeken gaven mij het gevoel ‘Het Probleem’ en ‘De Oplossing’ (terug naar de bedoeling en transities/kantelingen) hiervoor te begrijpen. Toch blijft er iets knagen. Alsof je na een goede preek op zondag weer gewoon overgaat tot de orde van de dag: er is niets veranderd.

Thijs Homan zet ‘In Control’ alle ontwikkelingen die hij ziet (hoort en leest) op een rij. Dat geeft je een breed en vooral genuanceerd overzicht. Het gaat veel te ver hier in deze blog een samenvatting te geven. Ervaar het zelf en lees ‘In Control’.
Thijs Homan formuleert zijn conclusie erg voorzichtig: “Al met al denk ik dus dat we wel in een tussenfase zitten, maar daarbij bevinden we ons nog wel in een vroeg beginstadium ervan“.

Thijs Homan gebruikt veel beelden en beeldtaal. Dat helpt mij om de dingen een plekje te geven. Dat geldt vooral voor het beeld van het ‘aantrekkingsbassin’. In een landschap (dat voortdurend aan verandering onderhevig is) vormen zich meerdere bergen en dalen. Zo’n dal kan diep en uitgebreid zijn, waardoor het lastig is hieraan te ontsnappen. Zonder het nu te typeren als zwart gat: er gaat veel energie inzitten en eruit klimmen (richting een andere aantrekker) kost je grote moeite. Veranderen betekent dan dus: de schop oppakken en her en der bassins dempen, geultjes graven en andere bassins uitdiepen. ‘In Control’ leert je dat dit geen gecoördineerde actie is, maar meer een geval is van ieder voor zich (multicentrisch). Daarbij ontstaat (vaak door toeval) samenwerking die soms resulteert in een tipping point. Een hoog Klooi gehalte dus.

The Inevitable

Op mijn ToDo-lijstje voor deze meivakantie stond het uitlezen van het boek ‘The Inevitable’ van Kevin Kelly. Inevitable kan je vertalen als onvermijdelijk, onafwendbaar of onontkoombaar. De subtitel luidt: “understanding the 12 technological forces that will shape our future”. Op basis van zijn ruime kennis en ervaring schetst Kevin Kelly een beeld van de ontwikkelingen die volgens hem een rol spelen bij het vormen van onze toekomst. Dat doet hij in de vorm van 12 werkwoorden. Hij schetst geen concreet toekomstbeeld, maar zijn beeld van de weg ernaartoe (alleen als je achterom kijkt, zie je het pad). De 12 werkwoorden vormen als het ware 12 rijstroken van deze snelweg. De belijning is niet altijd even duidelijk, omdat begrippen als stromen, delen, filteren en remixen deels afhankelijk van elkaar zijn, elkaar overlappen en versterken.

Nu zou ik hier mijn eigen samenvatting kunnen geven, maar er zijn anderen (NOBB Veghel) die dat (veel) beter doen en ook nog eens de verbinding maken met boeken over dezelfde tijdsgeest, onafhankelijk van elkaar geschreven. Ik houd het dus bij delen.

Volgens Kevin Kelly staan we nog maar aan het Begin (the Beginning). Op weg naar de ‘holos‘: “the collective intelligence of all humans, combined with the collective behavior of all machines, plus the intelligence of nature, plus whatever behavior emerges from the whole”. (p 292)

Dit boek bevestigt wat Jan Rotmans beweert: er is sprake van een verandering van tijdperk. We bewegen ons op een kantelpunt (‘edge of chaos‘). Fasten your seatbelts! Ik rijd mee.

Zijn verhaal op Youtube en de 12 ‘rijstroken’.

I&I 2017: terugblik

Nu ik weer ‘voor de klas’ sta als docent informatica, voelde ik het als een verplichting de I&I conferentie op 19 april 2017 bij te wonen. Een korte terugblik.

Aad van der Drift deed de aftrap, waarbij hij stilstond bij het overlijden van René Franquinet en het (groeiende) tekort aan informatica docenten in het VO. Daarna introduceerde hij de keynote spreker Miles Berry. Zijn presentatie op YouTube. Computational Thinking / Digitale Geletterdheid is hot. In het Verenigd Koninkrijk lopen ze duidelijk voor op ons. Mooi vond ik de term ‘tinkering‘, die aardig in de buurt komt van ‘klooien‘.

Na de keynote heb ik de workshop ‘Scenario’s voor ontwikkeling en invoering van een leerplan voor digitale geletterdheid in de bovenbouw’ van Jos Tolboom en Victor Schmidt (SLO) bijgewoond. Aan de hand van een concreet voorbeeld (fietsroute) met meerdere aanknopingspunten voor digitale vaardigheden bij verschillende vakken ontspon zich een boeiend gesprek. Daarbij kwamen de thema’s scheiding tussen de vakken (in de terminologie van Thijs Homan: losgekoppeld i.p.v. losjes gekoppeld) en de ICT vaardigheden van docenten (maar ook de leerlingen) naar boven drijven. Er vond een stevig potje betekenissenbridge plaats.

Tijdens de lunch was er ruim de gelegenheid om te netwerken. Na de lunch heb ik de workshop ‘Individuele keuzes en groepsgedrag (Kunstmatige Intelligentie)’ van Harmen de Weerd gevolgd. Met behulp van Netlogo (bij het zien van de onderliggende code van één van de simulaties kreeg ik een ‘flashback’ naar het besturen van een schildpad met Logo: afbeelding links) liet Harmen zien dat individueel gedrag op basis van een klein aantal eenvoudige regels ‘intellectueel’ gedrag van een groep tot gevolg (b)lijkt te hebben. Inmiddels heb ik het programma Netlogo door onze ICT afdeling binnen ons schoolnetwerk laten installeren, want ik zie hiervoor zeker toepassingsmogelijkheden bij de informatica lessen.

De afdronk: goede opzet, leerzaam (ik kon zomaar 4 matches maken met de criteria geformuleerd in mijn vorige blog ‘Lerende leraren‘) en voldoende mogelijkheden tot ‘ideeënsex’, ‘mentaal fierljeppen’, ‘betekenissenbridge’ en vormen van ‘weak-ties’ (om maar eens een paar Homan beeldwoorden te gebruiken). Kortom: geslaagd!

 

Lerende leraren

Als zijinstromer kijk ik vanuit een ander perspectief naar mijn (werk)omgeving dan menig collega met tig jaren ervaring. Soms met verwondering, die ik als volgt in een paradox heb geformuleerd: “hoe is het mogelijk dat in een organisatie waar leren het primaire proces is, degenen die dat faciliteren (de leraren) dat gedrag zelf zo weinig vertonen?”

Via mijn LinkedIn netwerk werd ik op een lezing (op fietsafstand) van Klaas van Veen geattendeerd met onderstaande omschrijving:
Scholen zijn organisaties waarin leerlingen leren. Een omgeving waarin leerlingen alleen en samen met anderen leren lezen, rekenen, of een diploma behalen of zich voor te bereiden op een beroep.
Maar zijn scholen ook een omgeving waar docenten kunnen leren? Deze vraag is actueler dan ooit, daar van leraren wordt verwacht dat zij aan hun eigen ontwikkeling werken.
Maar hoe kunnen organisaties een omgeving inrichten waarin het leren van docenten net zo normaal is als het leren van leerlingen?
Prof. Dr. K. (Klaas) van Veen, zal in een lezing ingaan op bovenstaande vragen door te kijken wat onderzoek hierover zegt en met name hoe dit leren door leraren effectief kan plaatsvinden en optimaal worden georganiseerd. Zijn algemene stelling is dat scholen slecht zijn ingericht op het leren van docenten en dat ze er daarom maar beter niet aan kunnen beginnen, tenzij…

Mijn belangstelling werd hierdoor gewekt en ik heb zijn lezing vorige week bijgewoond. Het was een interessant verhaal waardoor ik nu veel genuanceerder tegen de door mij geformuleerde paradox aankijk. Ik geef een (zeer) korte samenvatting van de door Klaas genoemde bevindingen.
Leren van leraren blijkt het meest effectief als:

• de inhoud (‘leerstof’) les gerelateerd en direct toepasbaar is,
• de leraren zelf actief en onderzoekend kunnen leren,
• de leraren gezamenlijk kunnen leren,
• er voldoende tijd en ruimte voor beschikbaar is,
• er sprake is van samenhang met het beleid,
• het tevens gericht is op het leren van de leerlingen.

Nu heb ik dit schooljaar een aantal verschillende trainingen gevolgd, waarvan het leerrendement voor mij nihil was. Als ik daarop terugkijk, kost het mij moeite twee (laat staan meer) matches te vinden met bovenstaande criteria. Klaas heeft veel onderzoek gedaan naar onder andere de professionele ontwikkeling van leraren, waarvan ik inmiddels deze publicatie uit 2010 heb gelezen. Misschien moet ik mijn paradox als volgt herformuleren: “hoe is het mogelijk dat, nu de randvoorwaarden voor professionele ontwikkeling van leraren bekend zijn, deze nauwelijks worden ingevuld door het management?”

Deze blog draag ik op aan mijn vader, onderwijsman in hart en nieren. Hij zou vandaag 90 geworden zijn.

ICT en onderwijs: nooit af

Omdat vandaag de computerlokalen bezet waren i.v.m. het BGP examen, was ik ‘gedwongen’ een theorieles informatica te geven. Ik wilde de leerlingen een doorkijkje geven van de huidige en toekomstige ontwikkelingen van ICT. Voor dat doel heb ik een video van Martijn Aslander, schrijver van onder andere het boek ‘Nooit af’, over de invloed van technologie voor de komende tien jaar gebruikt.

De leerlingen waren zeer geboeid. Wat ze vooral bijbleef: het belang van je houding, de convergentie van diverse technologieën, de chip in zijn arm, het begrip ‘permanent beta’ (vgl. ‘Endless Newbie’ van Kevin Kelly) en de potentie van dataopslag in DNA.
Dit ‘college’ was gericht op docenten. In zijn boeiende en vlot lezende boek ‘Nooit af’ besteedt Martijn ook een hoofdstuk aan de consequenties van de ontwikkelingen voor het onderwijs:
Nooit-af-onderwijs

Bijvangst van deze les was een aantal potentiële nieuwe onderwerpen voor een PWS (informatica): data opslag in DNA, 4D printing, deep learning, nano technologie, predictive intelligence en open hardware (kunstmatige intelligentie, virtual reality, domotica, robotica, big data en bio-informatica stonden al op het lijstje).

Education to Better Their World

Via ictnieuws.nl werd ik een maand geleden geattendeerd op het nieuwe boek van Marc Prensky. Deze introductie sprak mij aan en daarop heb ik het boek aangeschaft. Inmiddels heb ik, tussen alle voorbereidingen en correctiewerk door, het boek uitgelezen. Marc heeft veel woorden nodig om zijn boodschap over te brengen. In het kort komt het erop neer dat volgens hem de huidige invulling van het onderwijs haar beste tijd heeft gehad.

Hij noemt dit ‘academic education’ dat tot de vorige eeuw voldeed, maar in deze 21e eeuw de leerlingen niet meer aanspreekt, uitdaagt en voorbereidt op hun werkbare leven. In zijn ‘pitch’ (edcast.com) geeft hij aan dat de omstandigheden waarin de jongeren nu leven het mogelijk (lees: noodzakelijk) maken dat we op een andere manier naar onderwijs en leren kijken.

Marc is kritisch over de inzet van ICT in het huidige onderwijs. Hij geeft aan dat dit meestal gericht is op een verbetering van een paar procentpunten van het bestaande (‘academic’) onderwijs. Volgens hem moet ICT ingezet worden als gereedschap voor de leerlingen om de wereld (of bescheidener: leefomgeving) te verbeteren. Dat moet het doel zijn van het onderwijs. Daarvoor zijn vier basis vaardigheden belangrijk:

1. Effectief denken
2. Effectief handelen
3. Effectieve relaties onderhouden
4. Effectief ‘accomplishment’ (Van Dale: prestatie / bekwaamheid / vervulling).

Het huidige onderwijs is teveel gericht op ‘achievement’. De vertaling is volgens Van Dale hetzelfde als van ‘accomplishment’, maar volgens Marc is ‘achievement’ meer persoonlijk en niet gericht op de omgeving /gemeenschap. Volgens hem staan we aan de vooravond van een paradigmashift:

bron: http://global-future-education.org/

Vanaf het moment waarop de leerlingen zich bezig houden met ‘echte’ problemen en projecten (betekenisvol, zinvol, ‘real live’ en ‘connected’), zullen leerlingen in de toekomst worden beoordeeld op hun bijdrage aan de verbetering van de wereld en zal de rol van de leraar veranderen in die van aanjager daarvan en begeleider daarbij.

bron: http://global-future-education.org/

Hij voorspelt dat de verandering er komt op basis van een quasi wiskundige formule: D x V x F > R.

• R = Resistance (weerstand tegen de verandering bij leraren, management en overheid)
• D = Dissatisfaction (onvrede)
• V = Vision: een (nieuwe en gedeelde) visie
• F = First steps, bijvoorbeeld moonshotsedu en dream.do

Omdat naar zijn zeggen D, V en F toenemen zal dit R overtreffen, waarmee het ‘tipping point’ wordt bereikt.

Toevallig (of misschien niet) las ik dit bericht dat de scholen in Finland de verschillende vakken binnen het curriculum zullen opheffen met ingang van 2020. Ook in de RSA animatie van Sir Ken Robinson vind je overeenkomsten met het verhaal van Marc Prensky. Signalen dat V en F inderdaad groter worden. In mijn werkomgeving ervaar ik dat D ook groeiende is. Met Marc Prensky ben ik optimistisch dat de omslag er gaat komen. Of ik in mijn laatste jaren als docent deze kanteling nog meemaak, betwijfel ik (als realist).

Havoïsering

Vanmorgen las ik op de voorpagina van Trouw dit artikel over de sluiting van het Aloysius College in Den Haag. De rector geeft als belangrijkste reden hiervoor de ‘witte vlucht’ aan. Scholen stoten hun vmbo afdeling af om aantrekkelijk te blijven voor vwo’ers. De gemeente Den Haag geeft als reden voor de sluiting mismanagement op. Op Pagina11 van Trouw wordt ‘kleurscheiding op school’ nader uitgewerkt.

Volgens mij spelen er meer factoren een rol. Er is al een aantal jaren sprake van een afname van het aantal leerlingen van de beroepsgerichte leerwegen. Deze trend wordt ook wel havoïsering genoemd: een soort opwaartse druk richting de ‘hogere’ niveaus. Samen met de krimp die in sommige regio’s gaande is, vraagt dit om maatregelen. De meest verregaande is fusie. Een minder verregaande is dat de beroepsgerichte leerwegen van verschillende scholen (vaak zelfs ‘concurrenten’) in de regio intensief gaan samenwerken door het gebouw, lokalen en/of personeel met elkaar te delen. Voorbeelden daarvan zijn onder andere het Drechtsteden College in Dordrecht en Scholencombinatie Delfland in Delft. In de Achterhoek zie je dat er vroegtijdig wordt geanticipeerd op de ontwikkelingen: VO bereid zich met samenwerking voor op krimp. Heeft de directie van Aloysius het niet zien aankomen, of zijn ze er niet in geslaagd de juiste actie te nemen en de samenwerking te zoeken?

Disrupting Class: terugblik

Op de ManagementSite trok het artikel ‘De waarheid over Disruptieve Innovatie‘ van de hand van Sjors van Leeuwen mijn aandacht. Ruim vijf jaar geleden kocht ik het boek Disrupting Class van Clayton M. Christensen. Ik heb destijds de moeite genomen daar deze samenvatting van te maken, omdat ik de boodschap van Disrupting Class wilde delen.

In ‘De waarheid over Disruptieve Innovatie’ worden – mede op basis van een onderzoek door Jill Lapore – kanttekeningen en vraagtekens gezet bij de theorie van Clayton M. Christensen. Niet alleen in de VS, maar ook hier aanleiding voor stevige discussies. Wat betekent de twijfel aan de theorie van disruptieve innovatie voor de uitgangspunten en conclusies van Clayton in zijn boek Disrupting Class?

Ik heb geen diepgaand onderzoek gedaan, maar mijn eerste reactie is: niets. In Disrupting Class geeft Clayton zelf aan dat de situatie in het onderwijs niet te vergelijken is met die van bedrijven. ‘Nonconsumers’ tref je niet aan in het onderwijs. De vernieuwingen zullen plaats moeten vinden in de onderwijsorganisaties zelf. Clayton heeft met Disrupting Class primair een ‘gedeelde taal’ willen neerzetten die beschrijft welke stappen nodig zijn om het onderwijs te veranderen. Zes jaar na de publicatie van Disrupting Class durf ik te stellen dat een aantal van zijn aanbevelingen zijn gerealiseerd. Hoogstwaarschijnlijk niet als gevolg van zijn boek, maar als gevolg van andere (met name technologische) ontwikkelingen zoals de komst van de tablet en de verdergaande digitalisering van de leermiddelen. Niet in de vorm van een ‘disruptie’ waarbij het beeld van breekijzer bij mij naar boven komt, maar in de vorm van een hefboom (of beter gezegd: meerdere hefbomen, waarbij er geen causaal verband kan worden gelegd welke hefboom welke verandering heeft veroorzaakt). Een aantal voorbeelden:

• De leerling staat meer centraal. Leren op maat en passend onderwijs staat op de agenda.
• Hetzelfde geldt voor adaptief leren (nu nog vooral docent gestuurd).
• Inzet en gebruik van ICT binnen de lerarenopleidingen: kennisbasis ICT.
• Er is steeds meer lesmateriaal online beschikbaar.

Als laatste: het door Clayton genoemde autonome team / afsplitsing. Ook daarvan zijn voorbeelden te zien: beroepsgerichte vmbo-afdelingen die zich afsplitsen van het grote geheel en samen werken met hun vakcollega’s van een andere school in dezelfde plaats/regio. Niet ingegeven door ideologie maar omwille van een keiharde economische noodzaak.

De subtitel ‘How Disruptive Innovation Will Change the Way the World Learns’ van Disrupting Class geeft mijns inziens aan het boek meer een trendwatcher rapport is dan een richtsnoer. Van disruption in het onderwijs is geen sprake. Daarvoor is de wendbaarheid en het verandervermogen van onderwijsorganisaties te klein. Sustaining Class was een passender titel geweest. De waarschuwing op de achterkaft blijkt (achteraf) flink misplaatst. Niet alleen de levenscyclus van bedrijven wordt korter: ook die van boeken!

Dood paard

Stel je beschikt als medewerker over de volgende competenties:

• Doet (ook ongevraagd) voorstellen tot verbetering, verandering of vernieuwing
• Doorbreekt bestaande denkkaders, denkt ‘out of the box’
• Combineert bestaande benaderingen tot nieuwe oplossingen
• Doet onderzoek om tot meerdere nieuwe oplossingen of benaderingen voor een vraagstuk te komen
• Hanteert bij vraagstukken nieuwe invalshoeken
• Heeft meerdere ideeën bij het oplossen van vraagstukken
• Bedenkt nieuwe toepassingen
• Blijft werken aan het bereiken van een gesteld doel, ook als het langere tijd duurt
• Blijft zoeken naar andere wegen en komt niet snel met “het kan niet”

Een mooie lijst waar menig leidinggevende enthousiast van zal worden. Zoals alles, horen bij deze sterke punten ook valkuilen die naar mijn mening prachtig verbeeld wordt in ‘de theorie van het dode paard’:

klik op de afbeelding om hem te vergroten

Ik verwacht dat bij iedereen nu wel beelden naar boven komen waarin je bovenstaande herkent. Dit zal men niet voor ogen hebben gehad bij bovengenoemde competenties. Zoals eerder door mij aangegeven: bij competenties hoort een context! Zonder context is een competentie een voorbeeld van één van de bekendste (Zen) koans: ‘Wat is het geluid van één klappende hand“?